C’est une maladie

School shootings in the United States are among the most tragic social ills that leave many in indescribable agony. Aside from the trauma that some families have gone through and lives that are unjustifiably destroyed as a result of ongoing school shootings, what could be more telling of the psychotic state of existence that American society is in? This clearly reflects a moral and intellectual paralysis of American society that results in such a ridiculous solution as gun ownership that further seems to increase shooting and violence in schools.

Instead of advocating a limitation on access to weapons and a severe restriction on gun ownership, many Americans keep referring to the Second Amendment that guarantees their right “to keep and bear arms,” often without much understanding of the political context that circumscribed the bill. However, without a reconsideration of the present state of affairs, they will have probably contributed to a spiraling violence and, schools turning into “militarized zones.” Are not such notions as the right to bear arms and to associate this with individual freedom, and hence the right to defend one’s self archaic in a 21st century society? Is it not the modern state whose duty it is to maintain law and order and to provide safety for its citizens’ lives and property?

These developments inevitably invoke an image of “everyone against everyone else” situation that once Thomas Hobbes tried to depict in Leviathan. Ironically, Hobbes was referring to a natural or primitive condition from which a higher-order society would emerge as individuals would not be able to maintain safety in such a continually chaotic state. However, the present state of American society seems to be a regression. This regressive and psychotic state of mind in America is an indication of social disintegration as well as the psychological and ideological barriers that prevent Americans from making a leap that will be congruent with the dominant values of modern society.

Capitalism and concomitantly mindless consumerism, along with increasing social and economic inequality, no doubt, are important factors that contribute to this anomie. Back in the end of the 19th century Durkheim was interested in suicide, and he associated this with manifestations of capitalist society at the time; his conclusion was anomie, a situation that was simply unusual and abnormal, resulting from increased social differentiation and division of labor. It was this kind of transformation, dissolving traditional forms of social bonding, that resulted in alienation, further resulting in anomie. After about a hundred years later, we witness another kind of anomie in an advanced capitalist society, which is violence on school campuses.(1)

Therefore, the problem that American society in particular, and modern society in general faces needs to be addressed. As Mario Vargas Llosa pointed out in a debate with the sociologist Gilles Lipovetsky, the late modern society created “. . .disengagement of intellectuals and artists from public affairs, their absolute contempt for political life, which they see as dirty, ignoble and corrupt, something they must turn their back on if they are to remain uncontaminated. How can a democratic society survive in the long term without the participation of the more thinking sort of person; the more sensitive, creative, imaginative people?“(2)  Clearly, it is about time that in the face of these mounting troubles, the intellectuals and democratically-minded citizens realized the social, political and moral responsibility that they have, and took an active stance.

In the light of an increasing number of school shootings and xenophobic violence (à la Anders Behring Breivik in Norway in 2011 resulting in the massacre of 77 people, and many other incidences throughout Europe) that seem to be invasive of contemporary society, it has become clear once again, that capitalist “society” is not possible simply because markets, cherished so much in the so-called age of globalization, and society are incompatible. The market is a disintegrative environment, call it centrifugal, if you will, whereas society, by definition, is a formation that entails “sociation,” that is, a polity of individuals coming together out of their own volition. In a society, it is assumed that there is division of labor and bonding on the basis of commonly shared values, and perhaps, interests. The capitalist market, on the other hand, is based on the idea of competitive individuals who are in a never-ending rivalry to become more powerful than others – a situation that is clearly prone to political and economic conflict. Not only is competition the most animalistic and primitive drive, but it also has the huge potential to breed enmity. Today’s ultraconsumeristic and alienating society is a clear manifestation of such disintegrative character of the socioeconomic organization that the world has been experiencing for the last 550 years.

According to Professor Wallerstein, we are in an age of transition. The world is now going through a period of transition where the privileged and those seeking a more democratic and egalitarian system are in a struggle with one another. However, it is also a period of uncertainty that entails many possible outcomes depending on how the masses are mobilized, who takes what kind of action and how the events and developments are analyzed.(3) This means the possibility to create an alternative world does exist, although the final outcome will be based on the particular configuration of social and political forces as well as the perceptions that will spark the struggle toward the search for an alternative.

Therefore, it is important to realize that today’s society is in a state of maladie, a deep malaise, part of which can be attributed to the conceptual disorientation caused by postmodern attitudes that have accompanied the neoliberal assault in the last 30 years or so. The intellectuals, therefore, have a responsibility to provide moral and political leadership so that human creativity can be exercised by drawing on the historical experience of capitalism and to saw to seeds of a more egalitarian society whose aim is not only to maintain law and order but also to make sure human dignity will not be wounded, basic needs will be met and class antagonism will not be the motor of social dynamics. As Wallerstein “insists,” “the outcome is intrinsically uncertain and, therefore, precisely open to human intervention and creativity.” Indeed, the immense body of knowledge and experience at our disposal can potentially be used, bringing theory and praxis toward creation of a “real society;” it is just not possible to pinpoint that particular outcome in a world of probabilities at the moment.

 

Notes:

1) Arguably, one can find variations of anomie in different societies depending on differential trajectories of historical development.

2) “Proust Is Important for Everyone,” https://www.eurozine.com/proust-is-important-for-everyone/ Accessed June 14, 2019.

3) Immanuel Wallerstein, “Globalization or the Age of Transition? A Long-Term View of the Trajectory of the World-System,” International Sociology (June 2000).

 

Bunker ve Frank Üzerine

2005 yılı içinde iki önemli sosyal bilimci hayata veda etti. Bunlardan André
Gunder Frank 2005 Nisan ayında, Stephen Bunker ise Temmuz’da aramızdan
ayrıldı. Bu yazıyı hazırlamaktaki amacım hem dünya sistemleri kuramına büyük katkıda bulunmuş olan bu iki önemli akademisyenin hatırasına saygıda bulunmak, hem de yapmış oldukları bilimsel çalışmaların bugünkü dünyayı anlamak bakımından önemini ve güncelliğini vurgulamak.

Stephen Bunker’ı kısaca tanımlamak gerekirse hem bir Latin Amerika
uzmanı, hem de alan araştırmacısı olduğunu ifade etmek herhalde yerinde olur. Son kitabı Ekim 2005’te yayımlanan Bunker, çalışmalarında çevre koşullarına önem verilmesi gerektiğini vurgulamış ve dünyadaki doğal kaynakların kullanılış biçiminin dünya sisteminin oluşmasındaki rolünü göstermiştir.

Doktorasını aldıktan on yıl sonra, 1985’te yayımladığı ilk kitabı
Underdeveloping the Amazon’da, Amazon havzasındaki doğal kaynakların
kullanılması sonucunda bu bölgenin dünyanın diger bölgeleriyle olan ilişkisinin nasıl şekillendiğini açıklamıştır. Avrupalılar’ın bu bölgedeki kaynakları kullanmaya başlamasının bir sonucu olarak Amazon havzasındaki toplulukların hayatı değişmeye başlar, belli sınıflar ekonomik açıdan güçlenirken çevre tahribatı oluşur ve toplum da fakirleşmeye başlar.(1)

Günümüzde Amazon havzasının nasıl hızla tahrip edildiğini ve bu tahribatın
gerek o bölgeye ve gerekse dünyanın bütününe ne gibi kötü etkileri olabileceğini izliyor olmakla birlikte bu kitabın okunması, çevre ve doğal kaynakların kapitalist dünya ekonomisindeki yerinin çok daha sağlıklı bir biçimde kavranmasına yardımcı olacaktır.

Doktora tezinin araştırmalarına dayalı olarak yayımladığı ve Amerikan
Sosyoloji Derneği tarafından ödüle layık görülmüş olan ikinci kitabı Peasants against the State, Uganda’daki köylülerin devlete karşı yürüttüğü mücadeleyi ve dünya kahve piyasası karşısında aldıkları tavrı inceler. Bu kitabın önemi, üreticilerin ve bunların oluşturduğu örgütlenmenin, piyasa mekanizmasının ve kahvenin dünya ekonomisindeki eşitsizliğe nasıl katkıda bulunduğunu göstermesinden kaynaklanır.(2)

En son çıkan iki kitabından biri olan Globalization and the Race for
Resources’da kitabın diger yazarı olan Paul Ciccantell’le birlikte ekonomik kaynak kullanımı ve dünya sisteminin oluşumunu tarihsel örnekleriyle inceleyerek ortaya önemli ampirik veriler koyar. Bu kitapta yazarların sağladığı bu verilerin dünya sistemleri kuramı açısından önemi, Fernand Braudel’in çalışmalarında gördüğümüz ince detaylardan daha az değildir. Kapitalizmin 600 yıla yaklaşan tarihinde doğal kaynakların sermaye birikimi için ifade ettiği önem, devlet politikalarının bu süreçleri nasıl şekillendirdiği, ve dolayısıyla kapitalizmin doğasında yatan eşitsiz kalkınma olgusunu, bazı bölgeler gelişirken diger bazı alanların nasıl azgelişmiş hale dönüştüğünü anlamak açısından bu kitap önemli bir kaynak oluşturmaktadır.(3)

İnsan ve çevre ilişkisine gösterdiği bu özenli yaklaşım ve doğal kaynak
kullanımının alan çalışması yapılarak incelenmesi ile Bunker, kuramsal önemi küçümsenmeyecek ampirik veriler sunmaktadır.

Kitaplarının hepsi önemli bilgiler içeriyor olmakla birlikte Bunker’ın
Ciccantell ile birlikte yazdığı Globalization and the Race for Resources adlı kitabı, kapitalizmin bütün bir tarihini açıklayan güçlü örnekler içerdiği için dünya sistemleri analizi ile ilgilenen her akademisyenin kitaplığında yer alması gereken önemli ve aydınlatıcı bir kaynaktır.

Bu yazının konusu olan diger yazar André Gunder Frank, dünyanın pek çok
yerinde adeta bir gezgin hayatı sürerek yaşamış, hayatını kazanmak için bedenî işler de dahil olmak üzere çok çeşitli işlerde çalışmış fakat çoğu zaman kendi tabiriyle “otoriteye baş eğmediği için” işine son verilmiş ve çeşitli üniversitelerde ders vermiş bir akademisyendir. Latin Amerika’nın geri kalmışlığını hem modernleşme teorilerinin ve hem de ortodoks Marksist teorinin önerdiğinden farklı bir yaklaşım ile açıklamış, bu bölgenin daha sömürgeleştirildiği dönemden itibaren kapitalist dünya ekonomisinin içinde olduğunu öne sürmüştür.

Latin Amerika ve azgelişmişlik üzerine pek çok kitabı ve makalesi bulunan
Frank’ın 1960’lı yılların başlarında bağımlılık kuramının (dependencía)
oluşturulmasında ve yaygınlaşmasında Fernando Henrique Cardoso ile birlikte büyük katkısı olmuş, 1970’lerde Dünya-Sistemleri yaklaşımını benimsemiş olarak Immanuel Wallerstein, Samir Amin ve Giovanni Arrighi ile birlikte “Dörtlü Çete”yi oluşturmuştur.(4)

1969’da yayınladığı Capitalism and Underdevelopment in Latin America
kitabında kalkınma ile azgelişmişliğin birbirini tamamlayan iki unsur olduğunu, ileri sürmüştür. Buna göre refah artışı ile fakirlik el ele yürümektedir ve azgelişmişliği yaratan nedenler, bu durumdaki ülkelerin bağımlı konumlarından kaynaklanmaktadır.

Frank, azgelişmişliğin kapitalist gelişme sonucu ortaya çıktığını ileri sürmüş,
bugünkü gelişmiş ülkelerin hiçbir zaman azgelişmiş olmadıklarını, olsa olsa
gelişmemiş bir aşamadan gelmiş olabileceklerini belirtmiştir. Azgelişmiş
ekonomilerde feodal yapılar bulunduğu tezini de reddetmiştir. Azgelişmişlik bir süreç olup bugünkü gelişmiş ülkelerin ortaya çıkardığı bir yapıdır.

Latin Amerika örnekleri üzerinden azgelişmişliği inceleyen Frank geride pek
çok makale  ve kitap bırakmıştır. Bugün geriye dönüp baktığımızda Frank’i bir bağımlılık kuramcısı olarak değil de bir dünya sistemleri kuramcısı olarak nitelemenin daha doğru olacağını görürüz.

Frank’in önemli bir katkısı, bağımlılık kuramlarının İngiliz dilinde
okunabilmesini ve bu teorilerin bu sayede Latin Amerika dışında tanınmasını
sağlamış olmasıdır. Frank olmasaydı, bu tür çalışmalar büyük ölçüde İspanyolca olarak kalacaktı çünkü bu kuramlar daha çok Arjantinli, Brezilyalı, Şilili, Meksikalı ve diger Latin Amerikalı sosyal bilimciler tarafından kaleme alınmış idi.(5) Bunun yanı sıra bağımlılık kuramları büyük ölçüde Frank ile tanındığı için Latin Amerikalı yazarların bu alana yaptığı katkının ne kadar zengin bir çeşitlilik içerdiğini görmek ve takdir etmek de İspanyolca bilmeyen araştırmacılar için mümkün olamamaktadır.

Bağımlılık teorisi, Litonjua’nın belirttiği üzere, kalkınma teorisinde
epistemolojik bir kopuş ifade eder ve Frank’in çalışmaları bunda “hiç de önemsiz olmayan” bir rol oynamıştır.(6)

Her ne kadar günümüz neoliberal rüzgârlarının kasıp kavurduğu dünyada bu
kuramlar pek ilgi çekmiyor ise de gerek yukarıda adı geçen yazarların ve gerekse diger dünya-sistem kuramcılarının görüşleri, geçerliliği korumaktadır ve bize önemli ipuçları vermektedir.

Her şeyden önce şunu belirtmek gerekir ki, dünya ekonomisi, onbeşinci
yüzyıldan bu yana sürekli genişleyen ve derinleşen kapitalist bir ekonomi olup bir bütün olarak ele alınmak zorundadır. Sermaye hareketlerinin sınır aşan karakteri, sermaye birikimi sürecinin küresel niteliği, uluslararası işbölümü ve ekonomiler arasındaki eşitsiz değişim (“unequal exchange”), Braudel’in “économie-monde” olarak tarif ettiği modern dünya sistemini bir bütün olarak ele almak gerektiğini ve azgelişmişlik sorunlarının ancak bu şekilde anlaşılabileceğini göstermiştir.(7)

Bu bağlamda, Bunker’ın ve Frank’in çalışmalarının pek çok bakımdan önem
ve güncelliğini koruduğunu görürüz. Ciccantell ve Bunker’ın Japonya’nın kalkınma sürecinde izlediği politikaları incelediği makale, sadece kalkınmanın nasıl olabileceği değil aynı zamanda küresel bir güç olmak için devletin nasıl aktif bir rol oynaması gerektiğini göstermektedir.(8)

Japonya, İkinci Dünya Savaşı sonrasında ABD ve Dünya Bankası yardımı ile de olsa, çelik, gemicilik ve nakliyecilik sektörleri arasında yakın bir ilişki
oluşturarak ulusal ekonomisini yeniden kalkındırma yoluna gitmiştir. Uluslararası Ticaret ve Sanayi Bakanlığı öncülüğünde Japon çelik firmaları ve devlet, Avustralya’da uzun vadeli kontratlar yoluyla hammaddeye erişimi garantiye almışlardır. Benzer şekilde Kanada ve Brezilya’daki kaynaklar da
değerlendirilmiştir. Böylece Japonya, çeliğe dayalı ağır sanayi ve gemicilik
alanlarında 1950’li ve 1960’lı yıllarda önemli atılımlar yapmıştır. Bu arada çelik firmaları, üretimi daha verimli ve global ölçekte rekabetçi kılacak teknolojik ilerlemeler kaydetmiş ve global kaynaklara erişimde izlenen politika ile birlikte Japonya önemli fiyat avantajları elde etmiştir.

Japonya’nın kömür ve demir kaynaklarına erişim için takip ettiği model
sayesinde, sektör-firma-devlet işbirliği gemicilik ve çelik sanayilerinin önemli atılımlar yapmasını sağlamış, bu sayede daha büyük gemiler inşa edilerek daha büyük avantajlar elde edilmiştir. Gemi inşa sanayii ve çelik sanayii birbirlerini beslemişlerdir. Nasıl ki gemi inşa sanayii çeliğe ihtiyaç duymuşsa çelik sanayii de kömür ve demire ihtiyaç duymuştur. Söz konusu hammadeler elde edilip daha büyük tonajlı gemiler yapıldıkça daha büyük miktarlarda hammaddenin daha uzun mesafelerden taşınması da mümkün hale gelmiştir.

Netice olarak Japonya’nın kalkınmasında vurgulanması gereken unsurlardan
biri, Ciccantell ve Bunker’ın çalışmasından da anlaşılacağı üzere, hammaddeye erişim konusunun global bir strateji içerisinde ele alınmış olması ve bunun Japonya’ya dünyanın en büyük ekonomilerinden biri haline gelmesinde önemli avantajlar sağlamasıdır. İkinci ve gene önemli olan bir nokta, Japon devletinin üstlenmiş olduğu dirijist roldür. Devletin oynadığı bu rol, sermaye birikim sürecini hızlandırarak Japon sanayiinin dünya çapındaki rekabet gücünü arttırmış, gerek organizasyonel ve gerekse teknolojik gelişmelere zemin hazırlayarak Japonya’nın ABD hegemonyal düzeni içinde “merkezî” yerini sağlamlaştırmış ve aynı zamanda merkez ve çevre arasındaki eşitsizliğin devamına yol açmıştır.

Öbür yandan Çin, 2005 yılından bu yana azgelişmiş ülkelerle gitgide artan
ticari ilişkiler içine girmiş ve bu ilişkilerini uzun vadeli, eşit, istikrarlı ve tam bir işbirliğine dayalı olarak nitelemiştir.(9) Çinli liderler pek çok Afrika, Asya ve Arap ülkesini ziyaret etmiş ve bu ülkelerle önemli ticari bağlar kurulmasını sağlamıştır. Çin, gerek bu ticari ilişkilerinin ve gerekse diger ülkelere yaptığı yardımların herhangi bir koşula bağlı olmadığını belirtse de, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda yapılan oylamalarda Çin’in ticari ortaklarının genellikle Çin’i destekler tarzda ya da çekimser kalma eğiliminde oldukları gözlenmektedir. Çin’in doğal kaynaklara erişimini sağlayan bu ticari ilişkilerde söz konusu ülkelerin Çin’e bağımlılığının Çin’in onlara olduğundan daha fazla olduğu da gözlenmektedir.(10)

Böylece “globalleşen” dünyada bağımlılık ilişkileri ortadan kalkmamakta, nitelik değiştirmektedir. Çin her ne kadar dış politika hedeflerini ve ticari ilişkilerini kasten böyle bir çizgiye getirmiş olmasa da neticede artan ilişkiler ve gelişen karşılıklı çıkarlar, Çin ile diger azgelişmiş ülkeler arasında asimetrik bağlar oluşturmaktadır.

Çin’in izlediği strateji dikkatle incelenirse, kalkınması için gerekli doğal
kaynaklara erişim bakımından devasa yatırımlar yaptığı, diplomatik alanda
manevra alanını genişletecek adımlar attığı, ulusal parasının uluslararası rezerv para olma yolunda gittiği ve doğal olarak askeri alanda gitgide daha ön plana çıktığı görülür. Çin kalkınma bankasının verdiği kredi hacmi, Çin’in öncülüğünde Asya Altyapı Yatırım Bankasının kurulması, Çin’in hegemonyal potansiyelini ve aynı zamanda dünya kaynaklarına erişim konusundaki kararlılığını da ortaya koyuyor.

Gerek daha önce sanayileşmiş olan Japonya’nın dünya ekonomisi içindeki
yerini anlamak bakımından ve gerekse mevcut konjonktür içinde Çin’in
pozisyonunu değerlendirmek açısından Steven Bunker ve André Gunder Frank’ın çalışmaları, geçerliliğini hâlâ koruyan, güncelliğini kaybetmemiş perspektifler sunmaktadır. Çin’in izlediği kalkınma stratejisinin ve uluslararası ilişkilerinin niteliği, bağımlılık teorileri ve dünya sistemleri analizi çerçevesinde incelendiğinde söz konusu teorilerin açıklayıcı gücü bir kez daha görülmüş olacaktır. Bu yazıya konu olan iki akademisyen aramızdan ayrılmış olmasalardı dünya sistemleri kapsamında ortaya koyacakları başka çalışmalarla literatürü muhakkak ki daha da
zenginleştirirlerdi.

NOTLAR:

(1)Stephen G. Bunker, Underdeveloping the Amazon: Extraction, Unequal
Exchange, and the Failure of the Modern State (University of Chicago Press, 1985).

(2) Stephen G. Bunker, Peasants Against the State: The Politics of Market Control in Bugisu, Uganda, 1900-1983 (Chicago: University of Chicago Press, 1987).

(3)Stephen G. Bunker and Paul S. Ciccantell, Globalization and the Race for
Resources: Themes in Global Social Change (The Johns Hopkins University Press, 2005).

(4)Samir Amin, “A Note on the Death of André Gunder Frank (1929-2005)”
Monthly Review, http://www.monthlyreview.org/0405amin.htm, Accessed 9
Aralık 2005; Immanuel Wallerstein, “Remembering Andre Gunder Frank,” Review XXVIII, No: 3 (2005).

(5)Cristóbal Kay, Latin American Theories of Development and Underdevelopment (London: Routledge, 1990).

(6)M. D. Litonjua, “Third World/Global South: From Modernization to
Dependency/Liberation, to Postdevelopment,” Journal of Third World Studies, 34, No:1 (2012), p.32.

(7)Arghiri Emmanuel, Unequal Exchange: A Study of the Imperialism of Trade (New York: Monthly Review Press, 1972).

(8)Paul S. Ciccantell and Stephen G. Bunker. “International Inequality in the Age of Globalization: Japanese Economic Ascent and the Restructuring of the Capitalist World-Economy.” Journal of World-Systems Research, Vol. VII (Winter 2002).

(9)http://www.china.org.cn/english/features/Brief/192885.htm  (3 Temmuz 2015); Temmuz 2015’te Shenhua şirketinin haftada 7 gün ve 24 saat 30 yıl boyunca yılda 10 milyon ton kömür çıkatmak için işletme ruhsatı almış olması, Çin’in, aynen bir zamanlar Japonya’nın yaptığı biçimde kritik kaynaklara erişim konusundaki yaklaşımının bir örneği olarak görülebilir http://www.bbc.com/news/worldaustralia-33647189 (26 Temmuz 2015).

(10)Sarah E. Kreps and Gustavo A. Flores-Macías , “No Strings Attached? Evaluating China’s Trade Relations Abroad.” http://thediplomat.com/2013/05/no-stringsattached-evaluating-chinas-trade-relations-abroad/, (3 Temmuz 2015).

 

KAYNAKÇA

Amin, Samir. “A Note on the Death of André Gunder Frank (1929-2005)” Monthly Review, http://www.monthlyreview.org/0405amin.htm, Erişim 9 Aralık 2005.

Bunker, Stephen G. Peasants Against the State: The Politics of Market Control in Bugisu, Uganda, 1900-1983. Chicago: University of Chicago Press, 1987.

Bunker, Stephen G. and Paul S. Ciccantell, Globalization and the Race for
Resources: Themes in Global Social Change. The Johns Hopkins University Press, 2005.

Ciccantell, Paul S. and Stephen G. Bunker. “International Inequality in the Age of Globalization: Japanese Economic Ascent and the Restructuring of the Capitalist World-Economy.” Journal of World-Systems Research, Vol. VII (Winter 2002).

Emmanuel, Arghiri. Unequal Exchange: A Study of the Imperialism of Trade. New York: Monthly Review Press, 1972.

Kay, Cristóbal. Latin American Theories of Development and
Underdevelopment. London: Routledge, 1990.

Kreps, Sarah E. and Gustavo A. Flores-Macías , “No Strings Attached? Evaluating China’s Trade Relations Abroad” http://thediplomat.com/2013/05/no-stringsattached-evaluating-chinas-trade-relations-abroad/, Erişim 3 Temmuz 2015.

Litonjua, M. D. “Third World/Global South: From Modernization to
Dependency/Liberation, to Postdevelopment,” Journal of Third World Studies, 34, No:1 (2012).

http://www.china.org.cn/english/features/Brief/192885.htm  Erişim, 3 Temmuz 2015.

http://www.bbc.com/news/world-australia-33647189  Erişim, 26 Temmuz 2015.